Każdy z nas doświadczył zapewne sytuacji, w której typował jakiś wynik w losowaniu i "prawie" dopisało mu szczęście. Jeśli przypominacie sobie takie zdarzenie, padliście ofiarą tzw. efektu bliskiego chybienia lub – jak czasami jest on określany – "prawie wygranej" (z ang. "near win").
Powszechnie uważa się, że otarcie się o wygraną zachęca do kontynuacji gry w przyszłości, nawet w grach, w których prawdopodobieństwo uzyskania wygranej pozostaje ciągle niezależne od poprzednich wyników losowań. Do takich gier należą na przykład ruletka, poker, sloty, bakarat, kości czy gry natychmiastowe w rodzaju Aviatora w kasynach online takich jak Fontan Kasyno.
Niektóre komercyjne gry hazardowe, w szczególności loterie błyskawiczne i automaty do gier, projektuje się dziś w taki sposób, abyśmy uzyskiwali wyższą częstotliwość bliskich chybień, niż można byłoby oczekiwać od rozkładu dyktowanego przez rachunek prawdopodobieństwa. Innymi słowami, obstawiamy na przykład liczby 8, 16, 25, 30 i 48, a aparat losujący lub algorytm wyświetla wyniki zbliżone do tych, na które postawiliśmy zakład, powiedzmy 9, 15, 25, 30 i 48.
Prawie wygrana – o co w tym chodzi?
Znaczenie słowa "prawie" przez hazardzistów bywa rozmaicie interpretowane. Bywa też, że naginamy sytuację w kasynie online w sposób zupełnie nieświadomy. Zapaleni gracze są w stanie zrobić wszystko, by uzasadnić kolejny zakład w na ulubionym slocie czy w grze liczbowej takiej jak keno.
Choć nie można być "prawie" w ciąży czy "prawie" skręcić w prawo (albo jestesmy w ciąży, albo nie – podobnie rzecz się ma ze zmianą kierunku ruchu na drodze) psycholodzy twierdzą, że "prawie wygrana" to szczególny rodzaj niepowodzenia na drodze do osiągnięcia celu w kasynie, który jednak jest bliski sukcesu.
Mówi się, że strzał albo trafia w cel, albo jest bliski chybienia lub całkowicie chybiony. Z kolei w grach zręcznościowych, w szczególności w popularnych strzelankach, bliskie chybienie pozwala graczowi uzyskać użyteczną informację zwrotną. Zachęca go bowiem do dalszej rywalizacji, albowiem potencjalny sukces znajduje się przecież w zasięgu ręki.
Dla odmiany w grach czysto losowych takich jak loterie i gry na automatach w kasynie internetowym o informacje zwrotne o wiele trudniej. Gracz albo trafia wytypowany układ w ruletce, albo nie. Teoretycznie więc nie jest w stanie w oparciu o bieżący, chybiony wynik zwiększyć swoich szans w kolejnym losowaniu. Sprawy jednak okazują się o wiele bardziej złożone.
Zmiana zachowania gracza
Zapewne domyślacie się, że "prawie wygrana" wpływa na późniejsze zachowanie gracza. Hazardziści często zachowują się tak, jakby byli osobiście w stanie wpływać na wyniki, które pozostają w 100% przypadkowe. Robią to na różne sposoby:
- szeptanie do kości,
- delikatne rzucanie w celu uzyskania oczek o niskiej wartości,
- obstawianie w loterii daty urodzenia bliskiego członka rodziny,
- typowanie numerów uzyskanych od wróżki.
Skąd my to znamy? Takie praktyki są bardziej powszechne, niż mogłoby się wam wydawać. Gdy włożyliśmy dużo wysiłku w określenie numerów, które obstawiamy w kasynach, "bliskie chybienie" dla wielu graczy stanowi zachęcający znak potwierdzający wcześniej obraną strategię. Nic dziwnego, że rozbudza to nadzieję na przyszły sukces. Choć wydaje się to nieprawdopodobne, coś w naszych mózgach każe nam pozostać w kasynie i dalej obstawiać.
Doskonale ilustruje to rozmowa, która przeprowadzono z jednym z uczestników zakładów bukmacherskich. Im bliżej był on wygranej, tym bardziej umacniał się w przekonaniu, że głupotą byłoby zrezygnować w momencie, gdy znalazł się tak blisko wygranej.
Inną dziedziną, która dostarcza ciekawych ilustracji potwierdzających tę tezę, są wyścigi konne. Dobry wyścig, zdaniem badanych, to taki, w którym miał miejsce właśnie „bliskich finisz”. Znaczenie tej zmiennej zostało potwierdzone w badaniach, w których obstawiający oceniali satysfakcję z symulowanych zakładów na ekranie komputera.
Mechanizm psychologiczny stojący za efektem "prawie wygranej"
Badania wykazują, że bliskie porażki wiążą się ze wzrostem aktywności elektrycznej mózgu, szczególnie w zakresie częstotliwości theta, która bierze udział z udziału w przetwarzaniu wyników wygranych i przegranych. Odkryto, że te wzrosty rytmu theta są powiązane zarówno z tym, jak często ustawialiśmy w przeszłości w kasynie online, jak i z naszą podatnością na uzależnienia w przyszłości.
Wykorzystują to producenci popularnych automatów w rodzaju Book of Dead. Ale robią to w sposób subtelny. Poza wyświetlaniem informacji o uzyskaniu wygranej na ekranach wyświetlane są często informacje o tym, czy gracz „prawie wygrał”. Skutkuje to tym, że otarcie się o wygraną w grze hazardowej przypomina nam wygraną. Na przykład w sytuacji, gdy udaje nam się wylosować tylko dwa z trzech symboli na linii wypłat.
Efekt "prawie wygranej" czy to przegrana?
Bliskie porażki są w rzeczywistości przegranymi, jednak psychologowie są zgodni co do tego, że przy odpowiednim komunikacie nasz mózg odczytuje je jako podobne do wygranych. Skutki są takie, że część graczy kontynuuje korzystać z gier hazardowych pomimo ewidentnej straty.
Wyniki tych badań jak dotąd interesują głównie producentów oprogramowania hazardowego, ale powinny być brane pod uwagę także przez regulatorów, którzy stoją na straży odpowiedzialnej gry. Możemy dziś jednoznacznie stwierdzić, że reakcje naszego mózgu na "prawie wygrane" przypominają reakcje na rzeczywiste wygrane.
